Харшил гэж юу вэ?

ХАРШИЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Ямар нэгэн гадны бодисын эсрэг хүний бие махбодийн дархлалын тогтолцоо хариу урвал өгөхийг ХАРШИЛ буюу АЛЛЕРГИ гэнэ.

Харшлын шалтгаан:

Харшил нь бие махбодийн дархлаа системийн эмзэг байдлын улмаас үүсдэг. Харшил үүсгэдэг гол хүчин зүйл нь аллерген гэгдэх бодисууд бөгөөд эдгээр нь хоол хүнс, агаарын бохирдуулагчид, эм, шим тэжээл зэрэгт байж болно.

Харшлын төрлүүд:

Харшил нь олон төрлийн байдаг бөгөөд тэдгээрийн зарим нь:

• Хоол хүнсний харшил: Ихэвчлэн сүү, зөгийн бал, шаардлага хангаагүй хүнсний нэмэлт, самар зэргээс харшилдаг. Эдгээр нь бөөлжис, арьсны улайлт, амьсгалын бэрхшээл зэрэг шинж тэмдэг үүсгэдэг.
• Агаарын тоосонцорын харшил: Нарийн тоосонцор, амьтны үс,  хаягдал зэргээс үүсдэг. Хамгийн түгээмэл шинж тэмдэг нь ханиалгах, нүдний улайлт, амьсгалахад хүндрэлтэй байдаг.
• Төмрийн харшил: Латекс, металл зэрэг бодисуудтай харьцах үед үүсдэг. Энэ нь гар арьсны улайлт, хаван, амьсгалахад бэрхшээл учруулах боломжтой.
• Эмийн харшил: Пенициллин ба бусад антибиотикууд нь эмийн харшил үүсгэдэг түгээмэл шалтгаанууд юм. Эмийн харшил нь бага зэрэг үрэвсэлээс эхлээд амь насыг аюулаас аврах аюултай анафилакси хүртэлх зэргийг үүсгэж болно.
• Ургамлын болон модны цэцгийн харшил: Цэцэгсийн тос, модны нахиа зэрэгт харшилтай бөгөөд энэ нь наймалж, ханиалгах, нүдний улайлт зэрэг шинж тэмдгийг үүсгэдэг.

Харшил нь эмчилгээ шаарддаг, зарим тохиолдолд амь насанд аюул учруулж болзошгүй байдаг тул харшилтай хүмүүсийн хувьд эмчилгээ авах, аллергенуудаас зайлсхийх болон харшилын шинж тэмдгийг эрт илрүүлэх нь чухал юм.

НИЙТЛЭГ ТОХИОЛДДОГ БУЮУ ЗУНЫ УЛИРАЛД ИХЭСДЭГ 2 ТӨРЛИЙН ХАРШЛЫН ТАЛААР ТАЙЛБАР, ЗӨВЛӨГӨӨ ХҮРГЭЕ.

АГААРЫН ТООСОНЦОРЫН ХАРШИЛ

Агаарын тоосонцорын харшил гэдэг нь бие махбодид агаарын бохирдлын улмаас үүсдэг харшилтай төстэй үзэгдэл юм. Энэ нь агаарын бохирдлын улмаас амьсгалын замын эмгэг, арьсны харшил, ханиалгах зэрэгтэй холбоотой. Агаарын тоосонцорын харшил нь агаар дахь бохирдуулагч бодисуудад таны бие махбод хариу урвал үзүүлж байгаа илрэл юм.

Шалтгаан ба хүчин зүйлс

Агаарын тоосонцорын харшил нь дараах шалтгаануудын улмаас үүсэж болно:

• ПМ2.5 ба ПМ10 (Жижиг тоосонцор): Жижиг тоосонцор нь агаарын бохирдлын гол эх үүсвэр бөгөөд хүний амьсгалын замд хүрч, харшил, амьсгалын замын өвчнийг үүсгэдэг.
• Химийн бодисууд: Агаар дахь химийн бодисууд, жишээ нь, формальдегид, бензен зэрэг нь амьсгалын зам, арьсанд харшил үүсгэж болзошгүй.
• Нарийн тоосонцор ба металлууд: Тэдгээр нь төрөл бүрийн химийн бодисуудыг агуулж болох ба ханиалгах, нүдний улайлт зэрэг үзэгдлийг үүсгэдэг.
• Агаар мандалын бохирдлын бүтээгдэхүүн: Хөрс, ус ба ургамал дээрх химийн бодисууд агаарын мандалд хуримтлагдаж, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.

Шинж тэмдэг

• Ханиалгах: Насанд хүрсэн хүмүүс ба хүүхдүүд дунд түгээмэл байдаг.
• Амьсгалахад хүндрэл учрах: Харшил үүссэн тохиолдолд амьсгалын замд үрэвсэл үүсч, амьсгалахад хүндрэл учирна.
• Нүдний улайлт ба нулимс гоожих: Нүд улайж, нулимс гоожиж болзошгүй.
• Хоолойн хатуурах, өвдөлт: Хоолойн бүсэд үрэвсэл үүссэн үед харшил үүсдэг.

Харшил намдаах ба урьдчилан сэргийлэх арга

• Агаар цэвэршүүлэгч төхөөрөмжийг ашиглах: Гэртээ агаар цэвэршүүлэгч төхөөрөмжийг ашиглан агаарын чанартай холбоотой асуудлыг шийдвэрлэх.
• Тоосонцортой үед гадаа гарахгүй байх: Тоосонцор ихтэй үед гадуур гарахаас зайлсхийх.
• Хувийн хамгаалалтын хэрэгсэл хэрэглэх: Маск зүүх, нүдний шил хэрэглэх зэрэг нь агаарын бохирдлын нөлөөллийг бууруулдаг.
• Агаарын чанарыг хянах: Агаарын бохирдлын түвшинг хянах ба өндөр бохирдолтой үед ажил, сургууль, спортын үйл ажиллагаагаа хойшлуулах.

Агаарын тоосонцорын харшил нь удаан хугацаанд бие махбодид нөлөөлж, хүнд хэлбэрийн хроник өвчинд хүргэх магадлалтай тул эрт илрүүлэг, зөв эмчилгээ авах нь чухал юм.

УРГАМЛЫН БОЛОН МОДНЫ ЦЭЦГИЙН ХАРШИЛ

Ургамлын болон модны цэцгийн /цагаан зүйл унаад байдаг/ харшил гэдэг нь тухайн улирлын өвчин гэж нэрлэгддэг бөгөөд хаврын болон зуны улирлуудад элбэг байдаг. Энэ нь цэцгийн тоосонцор буюу цэцгийн тосыг агаараар амьсгалж авснаар үүсдэг амьсгалын замын харшил юм. Мод, ургамал, цэцэгсийн тоосонцор нь агаарт хуримтлагдаж, салхинд хөвөрч болон хүмүүсийн хамар, амьсгалын зам, нүдэнд орохдоо амьсгалын замын мэдрэлийг уриалж, харшилын шинж тэмдэгүүдийг үүсгэдэг.

Шалтгаан ба хүчин зүйлс:

• Цэцгийн тос (Pollen): Энэ бол харшил үүсгэгч гол бодис юм. Хүмүүс эдгээр тоосонцруудыг амьсгалснаар бие махбодь хариу үйлдэл үзүүлдэг.
• Цаг уурын нөхцөл байдлууд: Цэвэр агаартай, салхитай өдрүүдэд цэцгийн тос илүү их тархдаг.
• Бусад агаарын бохирдлууд: Хотын бохирдол мөн ургамлын харшилын шинж тэмдгийг нэмэгдүүлж болзошгүй.

Шинж тэмдэгүүд:

• Ханиалгах ба амьсгалахад хүндрэл учрах: Тоосонцор нь хамрын шүүрлийн эд эсүүдийг уриалж, ханиалгах, ба хамар урсах зэрэг шинж тэмдгийг үүсгэдэг.
• Нүдний улайлт ба нүд загатнаж, нулимс гоожих: Нүд улайж, загатнаж, нулим гоожих, үрэвслийн шинж илэрхийлдэг.
• Арьсны улайлт: Харшилтай хүмүүст арьсны харшил мөн үүсдэг.

Харшил намдаах ба урьдчилан сэргийлэх арга:

• Антигистамин эмүүд: Ханиалга, нүдний улайлт, арьсны улайлт зэргийг багасгахад тусалдаг.
• Хамрын цацлага: Хамрын хүндрэлийг багасгахад ашигладаг.
• Харшил хөдөлсөн үедээ гадуур гарахаа хязгаарлах: Харшил ихтэй үед гадаа байх хугацааг багасгах, цонх, хаалгаа хаах.
• Цэвэр агаарын төхөөрөмж: Агаар цэвэршүүлэгчийг ашиглах нь гэрт тоосонцрыг бууруулдаг.
• Байнга ариутгах: Гэр орны дотуур болон хувцсыг байнга угааж, тоосонцор цугларахаас сэргийлэх.

Ургамлын харшилтай тэмцэхдээ эмчийн зөвлөгөөг авах нь мөн чухал бөгөөд хэрэв шинж тэмдгүүд улам бүр хүндэрвэл мэргэжлийн эмчилгээ шаардлагатай болно.

ХАРШЛЫН СОРИЛ ТАВИХ ТУХАЙ

Харшилын сорил тавих нь тухайн хүний аллергенд хэр мэдрэг байдгийг тодорхойлох зорилготой. Энэ сорил нь ялангуяа харшил үүсгэгч бодисуудыг тодорхойлоход ашигладаг, мөн харшилын хэлбэлзлийг хянах, эмчилгээний стратегийг гаргахад чухал ач холбогдолтой.

Харшлын сорилын төрлүүд:

• Арьсан дээрх тест (Skin prick test): Энэ нь хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг харшлын тест бөгөөд хурдан, хямд, ба харшил үүсгэгч бодисуудыг олон төрлийг тодорхойлоход хялбар. Тестийн туршид аллергенуудыг арьсан дор нь тодорхой хэмжээгээр тарааж, хэдхэн минутын дараа арьсан дээрх улайлт, үрэвслийг ажиглана.
• Цусны шинжилгээ (Blood test): Цусны шинжилгээ нь аллергенд тухайн хүний бие махбодь хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлэхийг харахад ашигладаг. Энэ арга нь арьсан дээрх тест хийх боломжгүй тохиолдолд ашиглагддаг.
• Уушгины функцийн тест (Pulmonary function test): Энэ тест нь амьсгалын замын харшилтай холбоотойгоор хийгддэг. Энэ нь амьсгалын багтаамжийг шалгах зорилготой бөгөөд амьсгалын замын харшилын үед амьсгалын замын үйл ажиллагааны өөрчлөлтийг илрүүлдэг.
• Патч тест (Patch test): Энэ нь биеийн арьсан дээр тухайн аллерген бодисуудыг хэд хоногийн турш тогтмол хавсаргасны дараа арьсан дээрх үр дүнг харахад ашиглагддаг. Энэ тест нь дэгдэмхий харшилыг илрүүлэхэд зориулагдсан.

Сорилын өмнөх бэлтгэл:

• Харшлын сорил өгөхөөс өмнө тодорхой хугацаанд тодорхой эмүүдийг хэрэглэхээ зогсоох шаардлагатай болдог. Эдгээр эмүүд нь антигистаминууд, стероидууд ба бусад харшлын эмчилгээний эмүүд байж болох юм.
• Тестийн өдөр биеийн байдал сайн, тайван байх хэрэгтэй.

Харшлын сорилын дүнгийн үндсэн дээр эмч нар тухайн хүний харшилын улмаас үүсэж буй байдлыг ойлгох боломжтой бөгөөд зөв эмчилгээний төлөвлөгөөг гаргахад ашиглаж болно.

ТӨСТЭЙ НИЙТЛЭЛҮҮД: